Bölüm -2-

Geçen haftaki bölümde bağışıklık ve aşılama ile ilgili genel kavramları değerlendirmiş ve aşılamanın öneminden bahsetmiştik. Bu hafta ise Ulusal Aşı Takviminde bulunan aşılara göz atmaya başlayalım.

1. BCG Aşısı

Verem aşısı olarak bilinen tam adıyla Bacille Calmette-Guerin Aşısı bizi verem (tüberküloz) hastalığından doğrudan korumaz. BCG aşısı bizi verem hastalığına bağlı olarak gelişecek milier tüberküloz ve menejitten korumaktadır. Tüberküloz, tedavi edilebilir bir hastalıktır. Ancak tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Bulaşma hava yoluyla olur; hasta kişinden dağılan damlacıklara maruz kalma hastalığı bulaştırabilir. Bununla beraber bulaşma olan tüm kişiler hasta olmamaktadır. BCG aşısının genel özelliklerine bakacak olursak;

• Canlı attenüe aşıdır.
• 2. Ayın sonunda tek doz uygulanır.
• İntradermal (deri içine) uygulanmaktadır.
• En sık görülen yan etkileri aşılama bölgesinde ülserasyon, ağrı ve şişliktir. Lenf bezi enfeksiyonu ise çok nadir görülen yan etkisidir.
• Hastalıklar sebebiyle bağışıklık sistemi baskılanan kişilerde ve ateşli hastalık geçirenlerde uygulanmamaktadır.

2. Hepatit B Aşısı

Hepatit-B tüm dünyada ve ülkemizde prevalansı yüksek bir enfeksiyondur. Hepatit B virüsü insana; kan, enfekte kişinin vucüt sıvıları ile direkt temas, enfekte iğneyi paylaşma, korunmasız cinsel ilişki ve gebelikte anneden bebeğe geçerek bulaşabilir. Hepatit B olan kişiler sessiz taşıyıcılar ya da hastalığı aktif seyreden durumda olabilirler. Aşılar sayesinde hepatit B enfeksiyon oranları anlamlı derecede düşmüştür. Annenin hepatit B taşıyıcılık durumuna göre bebeğe ek olarak immunoglobulin uygulaması yapılabilir. Hepatit B aşısının genel özelliklerine bakacak olursak;

• Rekombinant DNA teknolojisi ile üretilmiş ölü bir aşıdır.
• Doğumda, 1. Ayın sonunda ve 6. Ayın sonunda uygulanır.
• Koldan, kas içine uygulanır.
• Saccharomyces serevisiae’ya karşı gelişen anaflatik şok öyküsü olan kişilerde uygulanmamaktadır.
• Enjeksiyon yerinde ağrı ve hafif ateş en sık görülen yan etkileridir.

3. DaBT-İPA-Hib Aşısı (Beşli Karma Aşı)

Tam adı Difteri, aselüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio, Hemofilus İnfluenza tip B aşısıdır. Beşli karma aşı; ayrı ayrı 5 aşı uygulaması şeklinde değil, 5 farklı içeriğin içinde bulunduğu tek bir aşıdır.

Difteri aşısı

Difteri hastalığı; Kuşpalazı olarak da bilinir. Hastalığa neden olan mikroorganizma en çok bademciklere ve yutağa tutunur. Bakteri bu bölgeleri kapsayan beyaz ve bazı durumlarda (kanama gibi) siyaha dönen bir katman oluşturur.  Hastalık damlacık yoluyla veya hasta kişinin sekresyonlarının bulaştığı eşyaların kullanımıyla bulaşabilir.

Difteri aşısı;

• Toksoid aşıdır.
• Beşli karma aşı şeklinde 2., 4., 6. ayların sonunda uygulanır ve 18. ayın sonunda rapel doz olarak uygulanmaktadır.
• Ayrıca yenilenen Ulusal Aşı Takvimiyle dörtlü karma aşı şeklinde 1 Temmuz 2016’dan sonra doğanlardan itibaren 48. ayın sonunda rapel olarak uygulanmaktadır.
• Enjeksiyon yerinde şişlik en sık görülen yan etkidir.

Boğmaca Aşısı

Boğmaca; öksürükle karakterize ve bulaşıcılığı yüksek bir hastalıktır. Hastalık genellikle 5 yaş altındaki çocuklarda daha sık rastlanır ve bu grupta daha ağır seyreder. Bulaşma solunum yolu ile olmaktadır. Tam hücre ve aselüler olmak üzere 2 tip aşısı mevcuttur. Ülkemizde aselüler tip boğmaca aşısı kullanılmaktadır.

Boğmaca aşısı;

• Beşli karma aşı şeklinde 2., 4., 6. ayların sonunda uygulanır ve 18. ayın sonunda rapel doz olarak uygulanmaktadır.
• Ayrıca yenilenen Ulusal Aşı Takvimiyle dörtlü karma aşı şeklinde 1 Temmuz 2016’dan sonra doğanlardan itibaren 48. ayın sonunda rapel olarak uygulanmaktadır.
• Ağlama nöbeti, hafif ateş, aşı yerinde kızarıklık yan etkileri arasındadır.
• Aşı uygulamasından sonra kasılma nöbeti görülenlerde ve sebebi bilinmeyen santral sinir sistemi hastalığı olan kişilerde uygulanmamalıdır.

Tetanoz Aşısı

Tetanoz hastalığına sebep olan bakteri daha çok çene ve boyun kaslarına tutunarak; bu kaslarda şiddetli kasılmalara neden olur. Tetanoz insana; deri bütünlüğünün bozulduğu kısmın (yara, yanık, ameliyat, diş çekimi gibi) bakteri ile kontamine olması ve yeni doğanda göbek kordonundan bulaşabilir.

Tetanoz aşısı;

• Beşli karma aşı şeklinde 2., 4., 6. ayların sonunda uygulanır ve 18. ayın sonunda rapel doz olarak uygulanmaktadır.
• Ayrıca yenilenen Ulusal Aşı Takvimiyle dörtlü karma aşı şeklinde 1 Temmuz 2016’dan sonra doğanlardan itibaren 48. ayın sonunda rapel olarak uygulanmaktadır.
• Ülkemizde gebelik döneminde olan ve hiç aşılanmamış bireylerinde en az iki doz tetanoz aşısı olması önerilmektedir.
• Çocukluk çağı dışında da yetişkinlerde de aşılama durumu bilinmiyorsa erişkin tip difteri-tetanoz aşısı şeklinde uygulaması vardır.

Haemophilus influenzae Tip b (Hib) Aşısı

Haemophilus influenzae Tip b bakterisi; menenjit, kalp zarı iltihabı, kemik iltihabı gibi çok ciddi ve ölümcül olabilecek hastalıklara neden olmaktadır. Bu bakterinin neden olduğu hastalıklar en çok 5 yaş altı çocuklarda görülmekte ve en sık rastlanan Hib kaynaklı hastalık ise menenjittir. Menenjit çocuklarda kalıcı hasar bırakabilmekte ve daha kötüsü ölümcül olabilmektedir. Bu bakteri hasta kişiden yayılan ve havada asılı kalan damlacıkların diğer bireyler tarafından solunum yoluyla alınması ile bulaşır.

Hib aşısı;

• Beşli karma aşı şeklinde 2., 4., 6. ayların sonunda uygulanır ve 18. ayın sonunda rapel doz olarak uygulanmaktadır.
• Enjeksiyon yapılan bölgede şişlik, ağrı, kızarıklık yan etkileri olabilir.
• Allerjik reaksiyon durumunda tekrarlayan dozlar uygulanmaz.

İnaktif Polio Aşısı

Poliomiyelit; bir virüsün neden olduğu ve çocuk felci olarak bilinen bir hastalıktır. (*Hastalıkla ilgili detaylı bilgi oral polio aşısı başlığında aktarılacaktır.) Ülkemizde oral ve kas içine uygulanan 2 tip aşısı mevcuttur.

İnaktif polio aşısı;

• Beşli karma aşı şeklinde 2., 4., 6. ayların sonunda uygulanır ve 18. ayın sonunda rapel doz olarak uygulanmaktadır.
• Ayrıca yenilenen Ulusal Aşı Takvimiyle dörtlü karma aşı şeklinde 1 Temmuz 2016’dan sonra doğanlardan itibaren 48. ayın sonunda rapel olarak uygulanmaktadır.
• Karma aşı kaynaklı yan etkiler dışında bilinen bir yan etkisi yoktur.

Kaynaklar

• Tosun S. Ülkemizde Hepatit B Aşılaması. Sted [Internet]. 2002;140–4. Available at: http://www.ttb.org.tr/STED/sted0402/hepatit.pdf%0AAccessed: 2020-01-12
• Tezer H. Difteri , Tetanoz & Boğmaca Aşıları. Klin Tıp Pediatr Derg. 2016;8(4):27–32.
• Tez U. Sa ğ lik çali ş anlarinda hepat i̇ t b ve hepat i̇ t c seroprevalansi. 2006;6(2).
• Hatipo N. BCG Afl › s ›. 2005;37–9.
• Arısoy ES, Çiftçi E, Hacımustafaoğlu M, Kara A, Kuyucu N, Somer A, vd. Clinical practical recommendations for Turkish national vaccination schedule for previously healthy children (National vaccination schedule) and vaccines not included in the schedule - 2015. Cocuk Enfeksiyon Derg. 2015;9(1):1–11.
• Aşı Sonrası İstenmeyen Etkiler [Internet]. [kaynak 02 Mayıs 2021]. Available at: https://asi.saglik.gov.tr/genel-bilgiler/26-asinin-bilinen-yan-etkileri.html
• Vaccines and immunization [Internet]. [kaynak 25 Nisan 2021]. Available at: https://www.who.int/health-topics/vaccines-and-immunization#tab=tab_2
• Aşı Portalı [Internet]. [kaynak 02 Mayıs 2021]. Available at: https://asi.saglik.gov.tr/
• Akdeniz M, Kavucuk E. Aşılama ve Aşıların Tarihçesi. Klin Tıp Aile Hekim [Internet]. 2016;8(2):11–28. Available at: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ktah/issue/45376/487032
• Argüt N, Yetim A, Gökçay EG. The Factors Affecting Vaccination Acceptance. Tuberculin Ski Test Child. 2016;16(3):16–24.
• Soysal A, Davas A, Irgil E, Turkay M, Yavuz M EM ve ark. Birinci Basamak Sağlık Çalışanları İçin Aşı Rehberi. 2018. 11–87 s.
• Gülcü S, Arslan S. Çocuklarda Aşı Uygulamaları: Güncel Bir Gözden Geçirme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilim Enstitüsü Derg [Internet]. 2018;8(1):34–43. Available at: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/451040