Ecz. Sevde Gül ÇETİN

Taşıt tutması/hareket hastalığı toplum genelinde yaygın olarak görülen bir durumdur. Hareket hastalığının tipik belirtileri bulantı ve kusmadır. Otobüs, tren, uçak, gemi gibi kara, hava ve deniz ulaşım araçları bazı insanlarda taşıt tutmasına neden olabilir. 2000 yılı aşkın bir süre önce Yunan Doktor Hipokrat, “denizde yelken açmak, hareketin vücudu bozduğunu kanıtlıyor” diye yazmıştı. Gerçekten de "mide bulantısı" kelimesi Yunanca naus kelimesinden türemiştir. Yani "deniz" yani bir gemi anlamına gelir.

Araç tutmasının en yaygın semptomları; mide bulantısı, kusma, çok soğuk terleme, solgunluk, baş ağrısı, uyuşukluk, esneme, iştahsızlık ve artan tükürük salgısı olabilir. Daha az yaygın olarak, ciddi semptomlar ortaya çıkabilir. Bunlar; yürüyememe, yetersizlik, postural (vücut duruş) dengesizlik, inatçı öğürme ve sosyal izolasyonu içerir. Taşıt tutmasının erken ve daha hafif semptomlarının teşhis edilememesi tedaviyi geciktirebilir.

TEDAVİ

A. Nonfarmakolojik Tedavi (İlaç Dışı Tedavi)
- Araç hareket halindeyken baş hareketlerini azaltmak, başın, omuzların, kalçaların ve dizlerin hareketini kısıtlamak,

- Hareket halindeki araçlarda kitap/dergi/gazete okumaktan kaçınmak,

- Hareket halindeki araçlarda telefon/tablet/bilgisayar aletlerinin ekranına uzun süreli veya aniden bakmamak,

- Araçta ön koltukta oturmak ya da direkt karşıya baktığında önü gören bir koltukta oturmak,

- Aracı aktif olarak (sürücü olarak) kullanmak,

- Hareket halindeki araçta camdan sağa sola bakmamak,

- Keyif verici, rahatlatıcı müzikler dinlemek,

- Sigara gibi kötü kokulardan kaçınmak; limon, nane, lavanta gibi ferahlatıcı kokuları solumak,

- Güzel ve kontrollü nefes almak,

- Aşırı tok ya da çok aç iken yolculuğa çıkmamak,

- Yolculuktan önce ve yolculuk esnasında kokusundan, tadından rahatsız olabileceğimiz; sindiriminde zorlanabileceğimiz ağır yiyeceklerden uzak durmak,

-Yolculuğa çıkmadan önce zencefil tüketimi,

-Ön bilek üzerinde akupresür (belirli noktaları ovma, basınç uygulama) bantları.

B. Farmakolojik Tedavi

Hareket hastalığında kullanılan ilaçlar gerçekten dikkatli kullanılmalıdır. İçlerinden birçoğu yan etki olarak baş dönmesi, baş ağrısı, uyuşukluk ve uyku hali yapabileceği için, bu tür ilaçlar ilk olarak güvenli ortamlarda denenmelidir. Uyku yapan ilaçları kullanan kişiler, kaza gibi olumsuz sonuçlara yol açmamak ve bu tür olumsuz sonuçları engellemek için yolculukta asla aktif araç kullanımı yapmamalıdır.

B. 1. Antikolinerjik İlaçlar

- Skopolamin; şu anda en etkili ajandır. Antihistaminik ilaçlara göre daha az sedasyon yani daha az uyku hali yapar. Yaygın yan etkileri; kuru gözler, kuru ağız, ışığa duyarlılık, bulanık görme, baş dönmesi, baş ağrısı ve sedasyondur (uyku hali). Bu ilaç 12 yaşın altındaki çocuklar için önerilmez ve yaşlılarda dikkatli kullanılmalıdır. Nadir yan etkiler arasında akut açı glokomu (glokom: göz tansiyonu), konfüzyon (bilinç bulanıklığı), kontakt dermatit ve idrar retansiyonu (idrar yapamama) yer alır.

B. 2. Antihistaminik İlaçlar

H1 reseptör antagonistleri dediğimiz ilaç grubu kullanılır. Bu ilaçlar oldukça sedasyon (uyku hali) yaparlar.

- Difenhidramin; oral (ağızdan) ve enjekte edilebilir formları mevcuttur. Yan etkileri; sedasyon (uyku hali), ağız/göz kuruluğu, bulanık görme, ışığa duyarlılıktır. Konfüzyon (bilinç bulanıklığı) ve idrar retansiyonu (idrar yapamama) nadiren görülür.

- Siklizin; reçetesiz olarak temin edilebilen bir antihistaminik ilaçtır. Difenhidramine göre daha az sedasyon (uyku hali) yapar ve daha doğrudan mideye etki eder. Yetişkinler ve 6 yaş üstü çocuklar için FDA onaylıdır.

- Meclizine; reçetesiz olarak oral yoldan (ağızdan) alınabilir. 12 yaş ve üstü hastalar için onaylanmıştır. Ancak oldukça sedatiftir. (yatıştırıcı)

- Sinnarazin; araç tutması semptomlarını en az miktarda uyuşukluk ile tedavi etmede daha yüksek etkinliğe sahip birinci nesil bir antihistaminiktir. ABD veya Kanada'da mevcut değildir ancak hala Meksika ve Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır.

- Promethazine; Antikolinerjik özelliklere sahip birinci nesil antihistaminiktir. Yalnızca reçeteyle verilir; oral (ağızdan), rektal (anüs yolu ile) ve kas içi formları bulunur.

B. 3. Sempatomimetik İlaçlar

- Dekstroamfetamin

Araştırmalara göre; dekstroamfetamin ve skopolaminin, farklı yollardan hareket ettikleri ve ilgili yan etkileri birbirini yok ettiği için en etkili taşıt tutması önleyici kombinasyon olduğunu gösterilmiştir.  Uyuşturucu bağımlılığı riski dikkate alınmalıdır. Sempatomimetik ilaçların hareket hastalığı için kullanımı çoğunlukla uzay uçuşları sırasındadır.

C. Önerilmeyen Tedaviler

- Metoklopramid; taşıt tutmasının tedavisinde tutarlı bir şekilde etkinlik göstermemiştir. Metoklopramid etkili bir antiemetik (kusmayı engelleyici) olmasına ve mide boşalmasını teşvik etmesine rağmen, çalışmalar hareket hastalığının tedavisinde etkinlik göstermemiştir.

- Ondansetron; güçlü antiemetiktir (kusma engelleyici) ancak taşıt tutması semptomlarını (belirtilerini) önlemede etkili değildirler.

D. Gebe Hastalar İçin İlaçlar

Gebe kadınların hareket hastalığına karşı duyarlılığı artmış olabilir. Sabah bulantısı için kullanılan ilaçların, meclizine ve dimenhidrinat dâhil, araç tutmasında kullanım için güvenli olduğu kabul edilir. FDA bunları gebelikte kategori B (hayvanlarda yapılan çalışmalarda hayvan fetusları üzerinde zararlı ve olumsuz bir etki saptanmamıştır ancak insanlarda yapılan çalışmalar mevcut değildir.) olarak sınıflandırır. Skopolamin ve prometazin gebelikte kategori C (hayvan deneylerinde istenmeyen olumsuz etkiler saptanmış fakat gebe insanlar üzerinde klinik çalışma yapılmamış olan ilaçlardır.)

Hepinize tüm yolculuklarınızın sağlıklı, rahat, hoş ve keyifli geçtiği güzel seyahatler diliyorum…

Kaynaklar

• https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780444634375000273
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539706/

Ecz. Sevde Gül ÇETİN

ecz.sevdegul@gmail.com