Ecz. Merve ÇERŞİL

Menenjit, tarihte ölümcül salgınlara neden olması, hızla bulaşabilmesi, insanda ölüme ve sakatlıklara neden olabilmesi nedeniyle dünyada hala en çok korkulan salgın hastalıklardan biridir.

Menenjit en genel tanımıyla beyin ve omuriliğimizi koruyan zarların iltihabıdır. Hızla tedavi gerektirmekle birlikte gelişen antibiyotiklere ve diğer ilaçlara rağmen morbidite (topluluğa oranla hastalığa yakalananlar) ve mortalite (hastalığa bağlı ölüm hızı) oranı oldukça yüksektir. Virüs, bakteri, mantar gibi pek çok mikroorganizma menenjit kaynağı olabilir. Menenjite sıklıkla neden olan durumlardan biri Neisseria meningitidis bakterisinin neden olduğu meningokok hastalığıdır. Meningokokal menenjit, büyük salgınlara neden olma potansiyeli nedeniyle özel bir öneme sahiptir. Altı tanesi (A, B, C, W, X ve Y) hastalık ve salgınlara neden olabilen serotipler olarak adlandırılan on üç N. meningitid türü tanımlanmıştır. Ülkelere göre görülen serotipler değişkenlik gösterebilirler. Meningokokal menenjit dünya çapında görülmekle birlikte en sık Senegal-Etiyopya aralığında sahra altı Afrika menejit kuşağında görülmektedir ve en çok hastalık yükü burada ortaya çıkmaktadır.

Menenjit her yaşta görülebileceği gibi yeni doğanlar ve 1 yaşından küçük bebekler için daha ağır seyredebilir ve hızla ölüme götürebilir. Yaş gruplarına göre farklılık göstermekle birlikte baş ağrısı, yüksek ateş, ensede sertlik, miyalji ve fotofobi en sık görülen belirtileridir. Ne yazık ki bu semptomlar pek çok hastalıkta da görülebildiği için ayırıcı tanı menenjitte ayrıca önem kazanmaktadır. Ayırıcı tanı için hastanın detaylı öyküsü, aşı bilgileri hızla ve detaylı olarak ilgili hekime aktarılmalıdır. Menenjit teşhisi için fiziki muayene dışında çeşitli laboratuvar testleri ve lomber ponksiyon yapılmaktadır. Sık görülen semptomların yanı sıra şiddetlenen ağrı, döküntü gelişmesi ve el-ayakta ani soğuma gibi semptomlarda ek uyarıcı semptomlar olarak kabul edilir. Hasta kişinin immün sistemi, aşılanmış olup olmama gibi kriterler hastalığın seyrini doğrudan etkilemektedir. Aşılanmamış ya da bağışıklığı düşük kişilerde hastalık çok hızlı ilerleyip hastada şok gelişmesine neden olabilir. 

N. meningitidis sadece insanları enfekte eder. Bakteriler, taşıyıcılardan solunum damlacıkları veya boğaz salgıları yoluyla kişiden kişiye bulaşır. Sigara içmek, yakın ve uzun süreli temas (birini öpmek, hapşırmak, öksürmek veya bir taşıyıcıyla yakın ortamlarda yaşamak gibi) hastalığın yayılmasını kolaylaştırır. Afrika, Hindistan gibi gelişmemiş ülkelere seyahat, yurtlar, askerlik-kışla, hac gibi büyük bir toplulukla yapılan etkinliklerde menenjitin hızla bulaşmasına ve salgına neden olmaktadır.

Bakteriyel menenjit her zaman acil müdahale gerektiren ve potansiyel olarak ölümcül bir hastalıktır. Bu sebeple tedaviye en erken sürede başlamak her zaman avantaj kazandırmaktadır. Menenjit tedavisinde kullanılacak ilaçlar kan-beyin bariyerini etkili oranda aşabilmeli, hızlı etki göstermeli ve beyin-omurilik sıvısı içinde uygun temizlenme süresine sahip olmalıdır. Tedavide ilk seçenek antibiyotiklerdir. Yaş grubuna bağlı olarak antibiyotik seçimi ve tedavi süresi değişkenlik gösterebilir. Antibiyotiklerin yanı sıra eşlik eden diğer bazı durumları (kafa içi basıncı artışı gibi) tedavi etmek için streoidler de kullanılabilir.

Meningokok enfeksiyonlarından korunma ise kemoproflaksi ve aşılanma ile sağlanmaktadır.

Kemoproflaksi; hasta kişiyle yakın teması olan yüksek risk altındaki kişilerde hastalığın gelişmesini önlemek amacıyla antibiyotik kullanımı şeklinde sağlanmaktadır. Ev halkı, salgın esnasında hastalığın görüldüğü yurt, okul gibi toplu alanlarda bulunanlar, hastanın sekresyonlarıyla doğrudan temas eden sağlık personeli kemoproflaksi uygulanacak gruplara örnek verilebilir.

 Aşılama; diğer bulaşıcı hastalıklarda da olduğu gibi menenjitten de korunmanın en etkili ve en ekonomik yoludur. Dünya üzerinde ve ülkemizde yaygın olarak kullanılan polisakkarit ve konjuge olmak üzere iki tip meningokok aşısı vardır. Bu aşılar dışında farklı serotiplere karşı aşı çalışmaları devam etmektedir. Aşıların özellikleri ve farklılıklarına değinecek olursak;

• Polisakkarit aşılar, immünolojik hafıza oluşturmazlar. Bu aşılar erişkinler ve çocuklar için etkin ve güvenli iken, 2 yaş altındaki bebeklerde yeterli immün cevabı oluşturmazlar. Ayrıca polisakkarit aşılar nazofarengeal bulaşıcılık üzerine etki etmedikleri için herd immüneteye (toplumsal bağışıklık/sürü bağışıklığı) katkısı olmaz.  Bu tip aşıların koruyuculuğu erişkinlerde 5 yıla kadar devam edebilir ve hatırlatma dozu gerekebilir.
• Konjuge aşılar ise tüm yaş gruplarında uygun immün yanıtı oluştururlar. Uzun süreli koruma ve immünolojik hafıza gelişimi sağlarlar. Aynı zamanda nazofarengeal taşıyıcılığı azalttıkları için herd immüniteye de katkı sağlarlar. Dünya üzerinde kombine edilen serotiplere göre kurgulanmış pekçok sayıda konjuge meningokok aşısı mevcuttur.

Hastalığın yaygın olarak görüldüğü coğrafyalara seyahat edenler, askeri kışlalarda kalanlar, hac ziyaretinde bulunacaklar, özel sağlık sorunları (persistan komplemen komponenti eksikliği, aspleni gibi) olanlar, HIV taşıyıcıları ve menenjit riskini düşürmek isteyen kişiler aşılama için uygun gruplardır. Uygun aşı seçimi aşılanacak kişinin yaşı, eşlik eden hastalıkların varlığı, daha önce yaptırdığı aşıların bilgisine göre yapılmaktadır.

Sonuç olarak aşı ile önlenebilen diğer tüm hastalıklar gibi meningokok enfeksiyonlarında da korunmanın en etkin ve ekonomik yolu aşılanmadır. Dünya üzerinde yapılan çalışmalar gösteriyor ki aşılama hastalığın görülme ve yayılma sıklığında anlamlı düşüşler oluşturmaktadır. İşitme kaybı, sakatlıklar ve hatta ölümlere neden olabilecek, tedavisi oldukça uzun ve zahmetli bu hastalıktan dolaylı yollarla korunmak yerine uygulaması basit ama etkinliği yüksek aşılama ile korunmak çok daha etkilidir. Umuyorum ki gelecekte başta Afrika olmak üzere pek çok ülkede meningokok aşıları rutin aşılama takviminde ve ücretsiz olarak uygulanabilsin ve N. Meningitidis’in neden olduğu menenjit hiçbir çocuğun ölümüne neden olmasın.

Unutmayın ki sağlığınız en değerli yatırımınızdır!

Kaynaklar

• Meningococcal meningitis [Internet]. [kaynak 31 Mayıs 2021]. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/meningococcal-meningitis
• Kanra G, Ceyhan M, Kara A. Menenjit III: Tedavi. Cocuk Sagligi ve Hast Derg. 2003;46(3):217–23.
• Kanra G, Ceyhan M, Kara A. Menenjit II: Klinik bulgular ve tani. Cocuk Sagligi ve Hast Derg. 2003;46(2):128–38.
• Kanra, G., Ceyhan M., Kara A. Menenjit I: EtiyopatogenezMeningitis-I: Etiopathogenesis. Cocuk Sagligi ve Hast Derg. 2003;46(1):57–66.
• Ceyhan M. MENİNGOKOK ENFEKSİYONLARI- Tanı, Tedavi ve Koruma.
• Vaccines M, Erkek DN. Meningokok Aşıları. 2016;3–10.
• Özdemir H, Çiftçi E. Meningokok aşıları. Cocuk Enfeksiyon Derg. 2014;8(4):178–86.

Ecz. Merve ÇERŞİL