Ecz. Merve ÇERŞİL

Geçen hafta ateş yönetimi konusuna giriş yapmış, ateşle ilgili tanımlamalara ve ateşe neden olabilecek etkenlere göz atmıştık. Bu hafta da ateş ölçüm araçlarını ve bölgelerini değerlendirmeye çalışacağım.

Vücut sıcaklığı pek çok yöntemler ile ölçülebilir;

İnvaziv olarak tanımlanan yani ufak cerrahi girişim gerektiren ölçüm yöntemleri, pulmoner arter, mesane gibi vücudun belirli bölgelerine yerleştirilebilen problar sayesinde kesintisiz ölçüm yapmayı sağlarlar ancak bu tarz uygulamalar hastanelerde ağır durumda olan hastalar için tercih edilmektedir. Bulaş riskinin olması ve pek pratik olmaması gibi sebeplerle, yatan hastalarda bile, nadiren tercih edilir.

Noninvaziv yöntemlerse oral (ağız), temporal arter (şakakta, deri yüzeyine yakın atardamar), timpanik (kulak) ve rektum (makat) gibi bölgeler üzerinden herhangi bir cerrahi girişim gerektirmeden yapılan ölçümlerdir. Noninvaziv yöntemler; bulaş riski olmaması, uygulama ve erişim kolaylığı nedeniyle daha çok tercih edilmektedir.

Peki ideal bir ateş ölçerin özellikleri ne olmalıdır?

• İç vücut sıcaklığını ideal şekilde yansıtmalıdır.
• Kullanımı kolay olmalı, bireysel uygulamada kafa karışıklığı yaratmamalıdır.
• Hızlı ve doğru sonuç vermelidir.
• Hastalar arasında bulaşa neden olmamalıdır.
• Maliyeti düşük olmalıdır.
• Güvenilir olmalıdır.

İdeal bir ateş ölçümü civalı, temaslı ve temassız, kızılötesi ve elektronik tipte ateş ölçerler ile farklı bölgelerden yapılabilmektedir.

Civalı termometreler; içindeki civanın sıcaklığına bağlı olarak hareket etmesi mantığı ile çalışır ve civa seviyesinden okuma yapılır. Makattan, ağızdan ve koltuk altından ölçüm yapılabilir. Doğru sonucu alabilmek için 3-4 dk kadar termometreyi ilgili alandan tutmak gerekir. Rahatsız edici olması, yırtık, kanama gibi risk faktörleri taşır ve pratik bir yöntem olmaması nedeniyle makat ölçümleri tercih edilmemektedir. Bunun yanı sıra civalı termometre ile ilgili asıl sorun ise cam formunda olan bu termometrenin kırılması durumunda toksik olan civanın tamamen açığa çıkması, bu civanın ev ortamında ideal şekilde temizlenmesinin ve ortamdan uzaklaştırılmasının zorluğudur. Tüm bu sebeplerle günümüzde civalı termometreler kullanılmamakta ve de önerilmemektedir. Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü 2009 yılında konu ile ilgili bir genelge yayınlamış kullanımını kısıtlamıştır.

Kızılötesi ve elektronik ölçümler ise temaslı ya da temassız şekilde uygulanan dijital yöntemlerdir. Bu yöntemlerle vücut sıcaklığını okumak oldukça hızlı ve pratiktir.

Şimdi ölçüm bölgelerine ve yöntemlere göre genel bir değerlendirme yapalım.

Rektal yolla ölçüm temaslı elektronik termometre ile yapılmaktadır. Vücut iç sıcaklığını en ideal şekilde yansıttığı kabul edilmektedir. Küçük yaş grupları için uygundur. Ortamdan kaynaklı ortaya çıkan değişimlere duyarlılığı çok azdır ve bu özelliği diğer yöntemlere göre en büyük avantajıdır. Uygulamanın oldukça rahatsız edici olması, kanama riski gibi nedenlerle ev ortamında düşük oranda tercih edilmektedir.

Oral yolla ölçüm yine temaslı elektronik termometreler aracılığı ile yapılır. Standart bir elektronik termometre ile ölçüm dil altından yapılabilir. Soğuk / sıcak gıda tüketimi sonuçta değişikliğe neden olacağı için ölçüm tüketimden 30 dk sonra yapılmalıdır. Vücut iç sıcaklıktaki değişimlerini hızlı şekilde yansıtır ancak ağız içi yara, mukozit varlığı, yeterli sürede ve doğru bölgede termometrenin tutulamaması gibi uygulamadan kaynaklı hatalara bağlı olarak farklı sonuçlar verebileceği için genellikle diğer yöntemlerden sonra tercih edilir.

Timpanik yani kulaktan ateş ölçümü hipotalamusa yakın bölgeden ölçüm yapıldığı için hassas kabul edilir. Her ölçümde probun değiştirilmesi gerekir. Kulak enfeksiyonu varlığı, kulak içinin aşırı kirli olması ve yeni doğan bebeğe uygun prob yoksa timpanik ölçüm tercih edilmemelidir.

Koltukaltından (aksillar) ölçüm uygulanması kolay bir yöntemdir. Ortam sıcaklığından kolay etkilenmesi ve büyük arterlere yakın olmaması nedeniyle sonuçlarda tutarsızlıklar olabilmektedir.

Alından ölçüm temassız termometreler ve bantlar ile yapılabilmektedir. Tek kullanımlık bantlar üzerinde renkler bulunan, uygulaması ve okuması kolay ürünler olmakla birlikte ölçüm hassasiyeti oldukça düşüktür. Bu bantlar net bir değer okumamıza imkan vermez sadece vücut sıcaklığını belirli aralıklara göre değerlendirir (Örn; yüksek ateş alanının kırmızı olması gibi).

Temassız ateş ölçerlerse günümüzde en yaygın kullanılan ürünlerdir. En ideal ölçüm alını temporal arter (şakak) üzeridir. Kişiyi rahatsız etmeden kolay ve hızlı sağlar. Terleme, ortam sıcaklığı gibi değişkenler göz önünde bulundurularak ölçüm yapılmalıdır.

Tüm ölçüm bölgeleri ve yöntemlerden bahsettikten sonra size evde kullandığımız cihazlar ve doğru ölçüm ile ilgili genel bazı hatırlatmalarda bulunmak istiyorum;

• Kullandığınız elektronik cihazın pilini mutlaka düzenli aralıklarla değiştirin.
• Cihazınızın genel özelliklerini mutlaka öğrenin. Özellikle temassız cihazlarda ölçüm mesafesi 2,5 cm ile 5 cm arasında cihaza göre değişiklik göstermektedir.
• Dış ortama ait özelliklerin (oda sıcaklığı, terleme, kulak kiri gibi) ölçümü etkileyeceğini unutmayın.
• Cihazınızı satın alırken kalibrasyon gerektirip gerektirmediğine dikkat edin ve eğer gerekli ise kalibrasyonunu yaptırın.
• Elektronik cihazlarla üst üste ölçüm yaparken belirli bir süre ara verilmesi gerektiğini unutmayın.
• Tüm tip termometrelerinizi doğrudan güneş ışığından ve aşırı sıcaktan koruyun.
• Özellikle temassız cihazlar üzerinde fahreneit / celcius, ortam / vücut gibi seçenekler olduğunu unutmayın. Doğru seçenekte olduğunuzdan emin olmadan ölçüm yapmayın.
• Kulaktan ölçümlerde yaş grubuna uygun prob takılı olduğundan emin olun.
• Alınan ölçümleri tarih, saat ve çocuğun genel durumu ile ilgileri de ekleyerek not edin. Bu tarz notlar teşhis aşamasında işinizi oldukça kolaylaştırır ve doktora doğru bilgi aktarmanızı sağlar.

Bu hafta size cihazlarla ilgili genel bilgileri aktarmaya çalıştım, haftaya da ateşe ev ortamında yapabileceğimiz ilk müdahalelerle ilgili bilgileri aktaracağım.

Yeniden görüşünceye dek unutmayın ki sizin ve sevdiklerinizin sağlığı en değerli yatırımınızdır!

Kaynaklar

• Isı İ. İdeal Isı Moni̇tori̇zasyonu, Nasıl? 2016;3(2):60–3.
• Çoban B, Dolgun A. Koltukaltı vücut sıcaklığı ölçümü ile timpanik kızılötesi termometre ve temassız kızılötesi termometre ile ölçümlerinin karşılaştırılması. Cocuk Enfeksiyon Derg. 2016;10(3):82–5.
• HEMŞİRELİK Yaşam (Vi̇tal ) Bulgulari. 2012;(ankara):65-s41.
• Eki̇m A, Ferda OCAKÇI Araş Gör Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu A, Kemal Mahallesi Kampüs Caddesi N, Koç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu T, Sistematik Derleme T. İnfrared temassız alın termometresi: Çocukların ateş ölçümünde güvenilir bir yöntem mi?-istematik derleme Infrared non-contact forehead skin thermometer: Is it reliable for the measurement of children’s fever?-a systematic review. [kaynak 06 Temmuz 2021]; Available at: http://www.hemarge.org.tr/
• Kayhanlar Gülcan M. Çocuk Acil Servise Ateş Şikayeti ile Başvuran !-5 Yaş Arası Çocuğa

Sahip Annelerin Ateş ile İlgili Bilgi ve Uygulamalarının Belirlenmesi. 2020;

• E-posta B, Hac M, Hastal E, Dal B, Telefon B, Hac M. Çocuklarda ateş, değerlendi̇rme ve yaklaşim. :5–10.
• Yalnizo S, Altinkaynak S. Ateşli Çocuğa Yaklaşım.

  Ecz. Merve ÇERŞİL