Dr. Ecz. Dyt. Neda TANER

Beslenme yaşam kalitesinin ve sağlıklı bir yaşamın devamı için şarttır. Vücuda tanı veya tedavi amacıyla alınan ilaçların besinlerle etkileşmesi istenmeyen etkilere sebep olmaktadır. Başarılı bir tedavi için tedavi sürecinde uygulanan ilaç protokolü ile kişinin beslenme durumu değerlendirilmelidir. Bu konuda besinlerin ilaçlar üzerindeki etkilerinin bilinmesi gerekir. Etkileşim ilacın hangi besinle, hangi miktarda ve ne zaman alındığına bağlıdır.

Besin ilaç etkileşimleri tedavi uygulanırken sıklıkla görülebilir ve hastanın tedavi sonuçlarını olumsuz yönde etkileyebilir. Etkileşim sonucu ilacın farmakokinetik ve farmakodinamik etkisi değişebilir. Bu durum besin ögesinden beklenen etkinin alınamamasına sebep olabilir. İlaçlar besinlerin emilimini, metabolizmasını, dağılımını ve atılımını etkileyerek, hastanın beslenme durumunu bozabilir. Besinler ve besin ögeleri ilacın emilimini ve etkinliğini değiştirebilir. Besinler, ilaçların emilimini önemli ölçüde azaltabileceğinden, ilaçların kullanım şekli aç/tok değişebilir. İlaçların biyoyararlanımlarındaki değişiklik, tedavide başarısızlıkla sonuçlanabilir.

Bazı besinler kullanılan ilaçların etkilerini azaltırlar, bazı besinler ise ilacın vücutta kalma süresini artırarak ilaçların etkilerini ve yan etkilerini arttırırlar. İlaç kullanılırken tüketilen besinlere dikkat etmek gerekmektedir.

Bu konuda birkaç örnek vermek gerekirse;                    

• Greyfurt suyu

Bu meyvenin suyunun fazla miktarda tüketimi (günde 1 litre ve üzeri) özellikle statin grubu kolesterol ilaçlarının bazılarının bağırsakta parçalanmasını geciktirerek kan seviyelerini arttırır. Bununla birlikte kas ağrıları, kas krampları ve kas erimesi gibi yan etkilerde artış görülür. Kalsiyum antagonisti grubu tansiyon ilaçlarının etkisini arttırabilir ve tansiyon düşüklüğü görülebilir. Erkeklerde sertleşme sorunu için kullanılan ilaçların etkisini arttırması tansiyon düşüklüğü, görme bozukluğu gibi şikayetleri ortaya çıkarabilir. Östrojen içeren doğum kontrol haplarının etkisini dolayısıyla yan etkilerini arttırabilir. Bazı antidepresanlar, psikiyatri, kalp ritim ve kanser ilaçları da etkileşim gösterebilir.

• Kafein

Kahve, çay ve enerji içecekleri bazı soğuk algınlığı ilaçlarıyla birlikte alındığında sinir, uykusuzluk, çarpıntı, kalp ritim bozukluğu, tansiyon yüksekliği, kabızlık, idrar artısı yapabilir. Bazı nefes açıcı bronşit ilaçlarının yan etkisi artırarak ajitasyon. Ritim bozukluğu yaratır. Siprofloksasin isimli antibiyotik, doğum kontrol hapları ve kortizon da kafeinin parçalanmasını geciktirerek kan düzeyinin artmasına neden olur.

• Süt ve süt ürünleri, kalsiyum içeren besinler

Florokinolon ve tetrasiklin grubu antibiyotikler, sefuroksim isimli antibiyotik, bifosfonat grubu kemik erimesi ilaçları, metotreksat isimli romatizma ilacı, kalsiyum içeren bu tip gıdalar ve ilaçlardan 2 saat önce veya 6 saat sonra alınmalıdır yoksa emilimi bozulur. Kansızlık için kullanılan demir ile süt ve süt ürünleri, pekmez, susam, fındık, fıstık, kurutulmuş meyveler, kuru baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler aynı anda kullanılmamalıdır. Demir emilimi bozulmaması için en az 2 saat sonra tüketilmelidir.

• Proteinden zengin besinler

Proteinden zengin besinler; Propranolol isimli beta bloker grubu ilacın nefes darlığı, tansiyon ve nabız düşürücü etkisini arttırır. Parkinson ilacı Karbidopa/Levodopa ve astım ilacı teofilinin etkisini azaltır.

• Alkol

Alkol ilaçla, aynı enzimlere bağlanmak için yarışmaya girerek ilacın yıkımının engellenmesine neden olabilir. Bu etkileşme sonucunda ilaç yıkılamadığı için vücutta kalış süresi uzar ve ilaca bağlı yan etkiler ortaya çıkabilir.

• Bol lifli besinler

Özellikle kolesterol düşürmek için tüketilen yulaf, kepekli ekmek gibi bol lifli besinler, diyabet ilacı metformin, tiroid ilacı levotiroksin, penisilin, kalp ilacı digoksin gibi ilaçların emilimini bozarak etkilerini azaltır. 

• C vitamini

C vitamini demir emilimini kolaylaştırır. C vitamini ile kalsiyumdan zengin süt ve süt ürünleri alınırsa emilimi bozulabilir bu yüzden vitaminin aç alınması önerilir. Bazı alerji ilaçlarıyla birlikte c vitamini alınması ilaçların etkisini azaltabilir.

• Koyu yeşil yapraklı sebzeler

Kan sulandırıcı varfarin (coumadin) adlı ilacın etkinliği bu gıdalardaki K vitamininin bloke edilmesiyle sağlandığı için bu gıdaların günlük tüketimi hep eşit miktarda tutulmalıdır. Aksi taktirde kan ya çok sulanır ya da pıhtılaşmaya eğilim gösterir.

• Potasyum içeren besinler

Potasyum tutucu bazı tansiyon ilaçları ve idrar söktürücü kullananlarda, patates, muz, kayısı, portakal suyu gibi potasyumdan zengin gıdalar kısıtlanmazsa ölümcül kalp aritmileri yaşanabilir.

İlaç-Besin Etkileşmesinde Önemli Olan Faktörler;

• Kronik ilaç kullanımı
• İlacın Dozu
• Yetersiz veya aşırı diyet
• Hastalıklar (GIS Hastalıkları, Diyabet, Sistik Fibrozis, Kronik Pankreatit, Çölyak Hastalığı vs)
• Artmış diyet gereksinimi (Enfeksiyonlar, cerrahi müdahale)
• Kişinin Yaşı
• Yemek ve İlaç Alma Zamanı

Doğru kullanıldığında hayat kurtarıcı olan ilaçlar, yanlış besinlerle ve yanlış zamanlarda kullanılırsa ölüme kadar götürebilir.

Besin ilaç etkileşim risklerinin doktorlar ve eczacılar tarafından anlaşılması ve bu konuda bilgilerini artırmaları sonucunda, ortaya çıkabilecek istenmeyen durumların önüne geçilmesi mümkün olacaktır.

Kaynaklar;

• Aygin Bayraktar-Ekincioğlu, Kutay Demirkan Besin ve Besin Ögesi ile İlaç Etkileşimleri. Beslenme ve Diyet Dergisi 2014:42(2):154-159
• https://www.florence.com.tr/ilac-besin-etkilesimi

Dr. Ecz. Dyt. Neda TANER

neda.taner@gmail.com