Ecz. Aydanur SİVİŞOĞLU CEYLAN

Covid-19’lu çoğu insan hastalıktan sonraki haftalarda iyileşse de, bazı insanlar covid-19 sonrası semptomları yaşamaya devam eder. “Uzamış covid, long covid, kronik covid veya post akut covid” olarak adlandırılan bu semptomların covid-19 teşhisi konulan hastaların %10-%20’sinde bir aydan daha uzun süre devam ettiği gözlenmiştir.

Covid-19 sonrası semptomlar, insanların covid-19’a neden olan virüsle ilk kez enfekte olduktan dört veya daha fazla hafta sonra yaşayabilecekleri; yeni çıkan, geri dönen veya devam eden sağlık sorunlarıdır aslında. Enfekte olduktan sonraki günlerde veya haftalarda covid-19 semptomları olmayan kişilerde bile covid-19 sonrası semptomların olabileceği görülmüştür.

Uzun süreli semptomlara sahip olma olasılığı, covid-19’u ilk aldığınızda hastalığı ne kadar şiddetli geçirmemizle bağlantılı bulunmamıştır. Yani hastalığı hafif semptomlarla geçirmiş kişilerde de uzun vadeli sorunlar olabilir.

Uzamış Covid-19 Semptomları

Zamanla devam eden yaygın semptomlar (belirtiler) şunlardır:

• Yorgunluk, halsizlik
• Düşünme ve odaklanma zorluğu
• Baş ağrısı
• Koku veya tat kaybı
• Nefes darlığı
• Öksürük
• Eklem ve kas ağrıları
• Göğüs ağrısı veya sıkışması
• Uyku sorunları
• Hızlı kalp atışı, kalp çarpıntısı
• Depresyon veya anksiyete
• Ateş
• Ayağa kalkarken baş dönmesi
• Fiziksel veya zihinsel aktivitelerden sonra kötüleşen semptomlar
• İshal, mide ağrıları, iştahsızlık

​

Amerika’da yapılan bir çalışmada; Covid-19 sonrası telefon anketini tamamlayan 488 hastanın %32.6'sında kalıcı semptomlar bildirilmiştir. Merdiven çıkmada nefes darlığı (%22,9), öksürük (%15,4) ve kalıcı tat ve/veya koku kaybı (%13.1) en sık karşılaşılan semptomlar olarak rapor edilmiştir.

İtalya'da kurulmuş bir covid-19 sonrası ayakta tedavi servisi, 60 günlük takip sonrası covid-19 geçiren ve hastaneden taburcu olan 143 hastanın %87,4'ünde semptomların devam ettiğini bildirmiştir. Yorgunluk (%53,1), nefes darlığı (%43,4), eklem ağrısı (%27,3) ve göğüs ağrısı (%21,7) en sık bildirilen semptomlar olarak raporlanmıştır ve hastaların %55'i üç veya daha fazla semptom yaşamaya devam ettiğini belirtmiştir.

Kronik Post-SARS sendromu benzer şekilde, Covid-19 geçiren kişilerde kronik halsizlik, yaygın kas ağrısı, depresif semptomlar, uyku sorunları bildirmiştir. Covid-19’un diğer uzamış belirtileri arasında migren benzeri baş ağrıları yer alır. 100 hasta ile yapılan bir çalışmada, kişilerde 6 hafta sonra devam eden baş ağrıları (%38) bildirilmiştir. Tat ve koku kaybı, 6 aya kadar takip edilen hastaların yaklaşık onda birinde diğer semptomların çözülmesinden sonra da devam etmiştir. Konsantrasyon ve bellek bozukları da kaydedilmiştir.

İtalya'da covid-19 geçiren 402 kişiden oluşan bir çalışmada; hastaneye yatıştan bir ay sonra hastaların yaklaşık %30-40'ında klinik olarak anlamlı depresyon ve anksiyete bildirilmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 54 sağlık kuruluşundaki 62354 covid-19 geçirmiş hasta için tanının 14 ila 90 günü arasında ilk ve tekrarlayan psikiyatrik hastalık insidansı değerlendirilmiş; en sık görülen rahatsızlıklar anksiyete bozukluğu %4,7; duygudurum bozukluğu %2; uykusuzluk %1.9; demans %1.6 olarak bulunmuştur.

Çin’deki bir çalışmada; 6 ay takip edilen hastaların sadece %3’ünde deri döküntüsü raporlanmıştır. Çalışmadaki baskın dermatolojik şikâyet, hastaların yaklaşık %20'sinde görülen saç dökülmesidir.

Ülkemizde en sık bildirilen uzamış covid-19 belirtileri diğer ülkelerle benzer şekilde; yorgunluk, nefes darlığı, öksürük, eklem ağrısı, göğüs ağrısı, depresyon,  koku kaybı, kas ağrısı,  mide barsak problemleri, baş ağrısı, beyin sisi (kafa karışıklığı), odaklanamama ve düşünceleri kelimelere dökmekte zorlanmadır.

Yapılan tüm bu çalışmaların ortak sonucu, covid-19 sonrası uzamış semptomların görülme oranları farklı olsa da covid-19’un pek çok rahatsızlığı beraberinde getirme olasılığıdır.

Uzamış Covid Semptomları Ne Kadar Sürer?

Covid-19’un uzamış belirtilerinden tamamen kurtulmanın ne kadar sürdüğü kişiden kişiye farklılıklar gösterir.

Birçok insan birkaç gün veya hafta içinde kendini daha iyi hisseder. Ancak bazı insanlar için bu semptomlar 3-5 aya kadar devam edebilir.

Uzamış Covid-19 riski kimlerde daha fazladır?

Yaşlıların ve çeşitli kronik hastalığı olanlan kişilerin uzamış covid-19 semptomları yaşama riski yüksektir. Obezite ve depresyon da bu riski arttırır. Erkeklerde covid-19 daha fazla görülürken, kadınlarda uzamış covid-19 semptomları daha fazla görülmektedir. Yine de genç ve sağlıklı insanların bile enfeksiyondan sonra haftalar veya aylar boyunca kendilerini iyi hissetmedikleri durumların olduğu unutulmamalıdır.

Peki bu semptomların oluşmasını önleyebilir miyiz?

Covid-19 sonrası belirtileri önlemenin en iyi yolu, mümkün olan en kısa sürede covid-19’a karşı aşı yaptırmaktır. 12 yaş ve üzeri tüm kişiler için covid-19 aşısı önerilir.

Hâlâ aşı olmayı bekleyenler, sosyal mesafeyi koruyarak, halka açık yerlerde maske takarak ve ellerini sık sık yıkayarak risklerini azaltabilirler.

Ecz. Aydanur SİVİŞOĞLU CEYLAN

Kaynaklar

• https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/long-term-effects-of-coronavirus-long-covid/
• Nalbandian, A., Sehgal, K., Gupta, A. et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Nat Med 27, 601–615 (2021). https://doi.org/10.1038/s41591-021-01283-z
• https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/long-term-effects.html
• Alwan NA, Johnson L. Defining long COVID: Going back to the start. Med (New York, N.Y.). 2021 May;2(5):501-504. DOI: 10.1016/j.medj.2021.03.003. PMID: 33786465; PMCID: PMC7992371.
• https://www.aid.org.tr/long-covid-ya-da-uzamis-covid/