Selin Dağdelen 

Yorgunluk, çalışma sebebiyle bireyin ruh ve beden etkinlikleri açısından verimlilik düzeyinin azalması olarak tanımlanabilir. Fiziksel işe bağlı olarak ortaya çıkabiliyorken, psikiyatrik bir hastalığın da belirtisi olabilir; bir hastalığı olmayan genel popülasyonda ise geçici de olsa sık rastlanılan bir semptomdur. 

Yorgunluktan dolayı kişide kalp atışının artışı ve kan dolaşımında fizyolojik değişimler görülebilir. Kaslarda, kanda biriken asit miktarı artar ve çalışma kapasitesi düşer.

Bitkinlik kavramı ise yorgunlukla karıştırılmamalıdır. Bitkinlik, yapılan iş, yorulma durumundan sonra da devam ettirildiği zaman ortaya çıkan, iş yapmaya imkân vermeyen aşırı yorulma durumudur.  

Yorgunluk, fiziksel ve zihinsel yorgunluk olarak ikiye ayrılmaktadır.  Kronik yorgunluk bir zihinsel yorgunluk çeşididir. Bitkinlik kavramının eş anlamlısı olan kronik yorgunluk ya da kronik yorgunluk sendromu (KYS)  tanısı koyulabilmesi için aralıksız en az altı ay boyunca süren yorgunluk hali tanımlanmalıdır ve kronik yorgunluk sendromu belirtilerinden olabilecek: bellek ve konsantrasyonda bozulma, boğaz ağrısı, hafif ateş,  kas ağrısı, çoğul eklem ağrısı, şekil değiştiren ya da ciddileşen baş ağrısı, lenf bezlerinde hassasiyet, dinlendirmeyen uyku, egzersiz sonrası bitkinlik gibi durumların en az dördü hastada görülmelidir.

Kronik yorgunluk kişinin yaşam biçiminde ve aktivitelerinde önemli kısıtlamalar getiren bir hastalıktır. Araştırmalardan da edinilen çıkarımlara göre merkezi sinir sistemi, endokrin sistem, immun sistem birbirlerini etkilemekte olup bu süreçte stresin de payı vardır. Stres de bağışıklık sistemini baskılayarak heterojen bir tablo ortaya çıkarmaktadır. Heterojen bir hastalık olması sebebiyle de tanı koyulması güçtür. KYS sık görülen bir hastalık olmasına rağmen nedeni henüz tam olarak açıklanamamıştır ancak kronik yorgunlukta hedef organın beyin olduğu düşünülüp bu sebeple de psikiyatri tanısı önem taşımaktadır. Kadınlarda daha sık olduğu bilinmekte olup ırk veya sosyoekonomik gruplar gibi değişkenler arasında fark bulunmamıştır.  KYS tanısı için de belirli özgül laboratuvar testleri ya da klinik ölçümler yoktur ancak bazı öneriler vardır.  Örneğin; B12 vitamini eksikliğinde de yorgunluk meydana gelebileceği için kişide B12 vitamini eksikliği olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yine demir ve çinko eksikliği sonucunda kronik yorgunluk ortaya çıkabileceği için kişinin demir ve çinko seviyelerine de bakılmalıdır. Kronik yorgunluk sendromuyla beraber kişilerin çoğunda hipotansiyon da görülmektedir. Kronik yorgunluk sendromu kendi başına bir enfeksiyon hastalığı olmayıp bulaşıcı değildir.  Kronik yorgunluk semptomlarının altında yatan medikal ve psikiyatrik başka hastalıklar olabilir. Kronik yorgunluk ile beraber görülen psikiyatrik bozukluklar arasında depresyon başta gelmektedir. Yapılan bir çalışmada kronik yorgunluk sendromu hastalarında bağırsak bakteri mikrobiyotasının normal olmadığı dikkat çekmiş. Hatta bağırsakta bulunan bakterilerin geçirgen bağırsak sendromuna benzer şekilde kana geçerek inflamasyona neden olduğu belirtilmiştir.  Bağırsak florasını düzene sokmak adına da gerekli ilaç tedavilerinin uygulanıp diyetle de desteklenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu yüzden kronik yorgunluğu olan hastalar uzun süre dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Bugüne kadar yapılan çalışmalar psikolojik ve biyolojik tedavilerin bir arada kullanılması gerektiğini göstermiştir.

KYS için kullanılan tedavi yöntemleri: antiviral tedavi, immünolojik tedavi, antidepresan tedavi (özellikle trisiklik antidepresanlarla yapılan tedavi), yorgunluk ve aktivite durumlarını iyileştirmek amaçlı kognitif tedavi, fizik tedavi ve egzersiz, diğer tedaviler (vitamin tedavisi, diyet tedavisi, H₂ reseptör antagonistleri, esansiyel yağ asitleri, magnezyum sülfat tedavileri gibi tedaviler) önerilmiş ancak henüz geçerlilikleri kanıtlanmamıştır.

Deneysel çalışmalar sonucunda ilaçlar arasında hidrokortizonun belirtileri azalttığı bildirilmiştir. Ancak bu ilacın yan etkisi olarak görülen hipoadrenalizm gibi yan etkiler ilacın kullanımındaki engeller arasındadır.  

Enerjiyi arttırmak ve stresin yol açtığı olumsuzlukları düzeltmek amaçlı adaptojen bitkiler kullanılmaktadır. Özellikle ginseng adaptojen özelliği en yüksek bitkiler arasında yer almaktadır. Çeşit olarak da stres ve yorgunluk durumlarında Sibirya veya Kore ginsengleri kullanılabilmektedir.  Stres durumlarında vücutta selenyum ve çinko gereksiniminin arttığı göz önünde bulundurularak selenyum ve çinko içeren besin takviyelerinden destek alınabilinir. Enerjiyi arttırmak için yine Koenzim Q10 gibi antioksidanlar da kullanılabilmektedir. Depresyon ve uykusuzluk sıkıntıları için ise kedi otu (Valerian Root) yada sarı kantaron (St.John’s Wort) kullanılabilmektedir. Bu durumda magnezyumun da sakinleştirici etkisinden faydalanılabilinir ve uykusuzluk için de uyku düzenleyici olarak L-Triptofan kullanılabilinir.  Kişinin kullandığı başka bir ilaç varsa sarı kantaron ile meydana gelebilecek etkileşimlere dikkat edilmelidir. Kronik yorgunluk sendromunda bağışıklık sistemini güçlendirmek adına Ekinezya (Echinacea) kullanılmaktadır. Özellikle Ekinezya ve Ginsengin beraber verilmesi durumunda bağışıklığın arttığını gösteren çalışmalar mevcuttur.  Bağışıklık sistemini desteklemek için Beta Glukan, Mürver (Sambucus) ve Maitake/Shiitake mantarları da kullanılmaktadır. Bağışıklık sistemini güçlendirmek ve adrenal fonksiyonları arttırmak amaçlı C vitamini de kullanılmaktadır.  Önerilen bitki ve besin takviyelerini kullanmadan önce doz, kullanılan ilaç varsa oluşabilecek etkileşim ve kullanım şekli hakkında mutlaka eczacınızdan bilgi alınız.

,

,

KAYNAKLAR:

Arık A, Özdemir G. Kronik Yorgunluk Sendromu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı. Samsun. O.M.Ü. Tıp Dergisi 13(1): 1-6, 1996 http://dergipark.gov.tr/download/article-file/189454

Fidaner H. Kronik Yorgunluk Sendromu. Dokuz Eylül Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, İzmir. Klinik Psikiyatri 1999;2:261-265

https://www.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_2_4_261_265.pdf

Durmuş ve ark. Kronik Yorgunluk Sendromu. Türk Fiz Tıp Rehab Derg 2007;53:69-73

http://www.ftrdergisi.com/uploads/sayilar/241/buyuk/69-731.pdf

Aslan İ ve ark. Birinci Basamakta Kronik Yorgunluk Sendromu Yönetimi. Euras J Fam Med 2014; 3(2):65-68

http://ejfm.trakya.edu.tr/userfiles/2014/August/65-birinci-basamakta-kronik-yorgunluk-sendromu-yonetimi.pdf

Yeşim Kuruoğlu- Yorgunluk Nedenleri Ve Başa Çıkmanın Yolları

http://murat.kuruoglu.com.tr/MURKUR/yorgunlukshow.pdf

Sayın A, Candansayar S. Yorgunluk Kavramı ve Yorgun Hastalara Klinik Yaklaşım. Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri AD. Gazi Tıp Dergisi 2007: Cilt 18: Sayı 1: 1-8

http://medicaljournal.gazi.edu.tr/index.php/GMJ/article/viewFile/199/197

https://prezi.com/_rreqlepv7dx/yorgunluk/

https://doktorumnedio.com/genel-saglik/kronik-yorgunluk-sendromunun-kaynagi-bagirsaklarimiz/