Ecz. Merve ÇERŞİL

Bölüm -3-

    Çocukluk çağında yapılan aşıları tekrar saymak gerekirse BCG, hepatit-B, DaBT-İPA-Hib (Beşli karma aşı), KPA (Konjuge pnömokok aşısı), KKK (Kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısı), DaBT-İPA (Dörtlü karma aşı), oral polio, hepatit-A, suçiçeği ve Td (Erişkin tipi difteri-tetanoz aşısı) olarak sıralandırabiliriz.

Geçen haftalarda ki bölümlerde aşılarla ilgili temel kavramlardan, BCG, hepatit B ve beşli karma aşılarından bahsetmiştim. Bu hafta bu aşılar dışında kalan çocukluk çağı aşılarına gelin beraber göz atalım.

1. Oral Polio Aşısı

Poliomyelit yani çocuk felci; sıklıkla 5 yaş altındaki çocukları ciddi derecede etkileyen, genellikle yaz ve sonbahar aylarında görülen, yüksek bulaşıcılığı olan viral bir hastalıktır. Hastalık kontamine olmuş yiyecekler ve su yoluyla bulaşır. Hastalık bulaşan kişilerin bir kısmında semptom görülmeyebilir ancak bu kişiler virüsü dışkılama yoluyla dışarı atarak bulaştırıcı olmaya devam etmektedirler. Enfekte olan bir kişi virüsü 10 hafta boyunca yayabilir ve bu uzun sürede sağlıklı kişilere bulaştırabilir. Semptom gösteren kişilerde ise genellikle ateş, yorgunluk, baş ağrısı, özellikle ense ve sırtta görülen sertlik ilk belirtilerdir. Polio virüsü sinir sistemine tutunur ve o bölgede çoğalma gösterirse geri dönüşü olmayan sekellere neden olabilir. Virüs, tutunduğu bölgenin sinir hücrelerini yok edebilir ve bu hücrelerin iletişimini sağladığı kas grupları kullanılamaz hale gelir yani felç durumu oluşur. Daha da tehlikelisi eğer virüs beyin sapına tutunursa konuşma, yutma ve solunum kaslarına etki eder ve solunum felci gelişerek ölümlere neden olur. Polio virüsünden korunmanın tek yolu aşılamadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün 1988 yılından beri yürüttüğü çalışmalarla dünyada polio vakalarında %95’i aşan düşüş görülmüştür. Ülkemizde en son polio vakası 1998 yılında görülmüş ve 2002’dan beri tamamen eredikasyon sağlanmıştır. Ancak günümüzde halen hijyen koşullarının sağlanamadığı ve aktif aşılama yapılamayan ülkelerde poliomyelit vakaları görülmektedir. Savaşlar, seyahatler, mülteci göçleri ve afetler polio virüsün yaygınlaşmasına neden olabilecek sebepler olarak görülebilir. Bu nedenle hem tam temizlenme sağlanan ülkelerde hem de uygun aşılama programı olmayan ülkelerde aşılama çalışmaları devam etmektedir. Polio virüs aşısının özelliklerine bakacak olursak;

• Ülkemizde oral ve kas içine uygulanan iki tip polio aşısı mevcuttur.
• Oral polio aşısı bivalan canlı zayıflatılmış aşı iken kas içine uygulanan aşı inaktif haldedir, beşli ve dörtlü karma aşılar içinde yer alır.
• Oral polio aşısı 6. ve 18. ayların sonunda ağız yoluyla uygulanır.
• Oral polio aşısı canlı zayıflatılmış aşı olması sebebiyle canlı aşı uygulamasının yapılamayacağı kişilere (lösemi, ağır immün yetmezlik gibi) uygulanmamalıdır.

2. Konjuge Pnömokok Aşısı (KPA)

Pnömokokal hastalıklar bakteriyel bir enfeksiyon olup; sinüzit, orta kulak iltihabı gibi hafif seyirli hastalıklardan tutunda menejit, sepsis gibi ölümcül olabilecek pek çok hastalığı kapsamaktadır. Bu bakterinin neden olduğu hastalıklar en çok 5 yaş altındaki çocukları ve yaşlıları ölümcül olarak etkilemektedir. Sepsis ya da menejit gelişen çocukların pek çoğunda tüm tedavilere rağmen kalıcı sakatlıklar görülmekte ve bazen ölümle sonuçlanmaktadır. Hastalık enfekte kişinin öksürük ve hapşırma yoluyla yaydığı damlacıklardan ve enfekte kişilerin solunum salgılarıyla doğrudan temas yoluyla bulaşabilir. Bunun yanı sıra sağlıklı kişilerde pnömokok taşıyıcısı olabilirler. Pnömokokal hastalıklardan korunmanın en kolay ve ekonomik yolu aşılanmadır. Bununla beraber solunum yoluyla bulaşan tüm hastalıklar için geçerli olan hijyen koşullarına da azami özen gösterilmelidir. Neden olduğu hastalıkların çeşitliliğinden de anlaşılacağı üzere bu bakterinin 90’dan fazla tipi vardır. Ülkemizde konjuge ve polisakkarit yapıda olmak üzere 2 tip pnömokok aşısı vardır. Konjuge aşılar bakterinin 13 tipine karşı etkili iken polisakkarit aşılar bakterinin 23 tipine karşı etkilidirler. Polisakkarit tipte olan aşılar genellikle ek risk varlığında ve 65 yaş üstü kişilere uygulanmaktadır. Çocukluk çağı aşı takviminde ise konjuge pnömokok aşısı yer almaktadır. Bu aşının özelliklerine bakacak olursak;

• 2. ve 4. ayların sonunda ve rapel doz olarak 12. ayın sonunda uygulanmak üzere toplamda 3 doz olarak uygulanmaktadır.
• Uygulama bebek ve çocuklarda kas içine yapılmaktadır.
• Aşı uygulanan bölgede kızarıklık ve ağrı, ateş ve geçici huzursuzluk gibi hafif yan etkiler görülebilir.
• Aşı içeriğindeki herhangi bir maddeye alerjisi olanlara ve 39^oC yi aşan ateşli hasta bebeklere uygulanmamalıdır.

3. Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak (KKK) Aşısı

Kızamık

Kızamık; sadece insanlarda hastalık yapan bir RNA virüsünün neden olduğu, döküntülü ve çocukluk çağında sık karşılaşılan bulaşıcılığı yüksek bir hastalıktır. Virüs solunum yoluyla bulaşır. Hasta kişinin yaydığı damlacıkların solunması ve hasta kişinin solunum sekresyonlarıyla doğrudan temas bulaşmanın en temel yoludur. Bulaşıcılık, belirtiler ortaya çıkmadan 2 gün önce ve belirtiler oluştuktan 4 gün sonraya kadar sürer. Çok küçük çocuklar ve yetişkinler kızamık hastalığı için yüksek risk grubunda kabul edilirler ve çoğu zaman bu kişilerde kızamıkla beraber ve geçirdikten sonra eşlik eden başka enfeksiyonlarda görülmektedir. Aşılama ile kızamık hastalığından korunma sağlanabilir.

Kızamıkçık

Kızamıkçık, virüs kaynaklı, hafif ateş, boğaz ağrısı ve döküntüyle seyreden, ilkbahar ve kış aylarında görülen bulaşıcı bir çocukluk çağı hastalığıdır. Kızamıkçık virüsü damlacık ve solunum sekresyonlarıyla doğrudan temas yoluyla bulaşır. Bulaşıcılığı oldukça yüksektir ve hasta kişi döküntüleri başlamadan önce ve sonraki hafta boyunca bulaştırıcı olabilir. Kızamıkçık; gebeliğin erken döneminde geçirildiğinde konjenital kızamıkçık sendromuna neden olur ve bu nedenle çok önemlidir. Konjenital kızamıkçık sendromu; transplasental geçişlidir ve fetüsü etkileyerek büyüme geriliği, katarakt, deri lezyonları, ensefalit ve kalp rahatsızlıkları gibi ciddi sorunlara neden olur. Rutin olarak aşı uygulaması yapılan ülkelerde görülme sıklığı düşmüş olsa da hem gelişmekte olan ülkeler hem de aşılamanın aksadığı durumlarda önemli bir risk oluşturmaktadır.

Kabakulak

Adında anımsattığı gibi genellikle tükrük bezlerinde şişkinlikle karakterize bulaşıcı viral bir hastalıktır. Virüs solunum yoluyla ve sekresyonlara temas ile bulaşabilir. Ek bir komplikasyon gelişmediğinde hafif seyirli bir hastalık olmasına rağmen testis iltihabı, menejit, kalıcı işitme bozukluğu gibi ciddi komplikasyonlara neden olması ve gebeliğin ilk 3 ayında yakalanılması halinde düşük riskini arttırdığı için hastalık önem arz etmektedir. Hastalıktan korunmanın en kolay yolu aşılamadır.

KKK aşısının özelliklerine bakacak olursak;

• Canlı attenüe aşıdır.
• Genellikle üst kola subkutan (deri altına) uygulanır.
• 12. ve 48. ayların sonunda iki doz olarak uygulanmaktadır.
• Ülkemizde yaşanan mülteci göçüne bağlı olarak salgın riski artan bölgelerde ek aşılama uygulaması yapılmaktadır.
• Enjeksiyon yerinde şişlik, ağrı ve hafif ateş gibi yan etkiler görülebilir.
• İmmun yetmezlik, AIDS gibi canlı aşı uygulamasına uygun olmayan durumlarda ve aşı bileşenlerine karşı alerjisi olan bireylere uygulanmamalıdır.

Kaynaklar

• Poliomyelitis (polio) in the Western Pacific [Internet]. [kaynak 9 Mayıs 2021]. Available at: https://www.who.int/westernpacific/health-topics/poliomyelitis
• Soysal A, Davas A, Irgil E, Turkay M, Yavuz M EM ve ark. Birinci Basamak Sağlık Çalışanları İçin Aşı Rehberi. 2018. 11–87 s.
• Kul M, Hacıhamdioğlu D, Gülgün M, Kesik V, Vurucu S, Sarıcı SÜ, vd. Doğumsal kızamıkçık sendromu. 2005;312–4.
• Gülcü S, Arslan S. Çocuklarda Aşı Uygulamaları: Güncel Bir Gözden Geçirme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilim Enstitüsü Derg [Internet]. 2018;8(1):34–43. Available at: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/451040
• Aşı Portalı [Internet]. [kaynak 9 Mayıs 2021]. Available at: https://asi.saglik.gov.tr/
• Aşı Sonrası İstenmeyen Etkiler [Internet]. [kaynak 9 Mayıs 2021]. Available at: https://asi.saglik.gov.tr/genel-bilgiler/26-asinin-bilinen-yan-etkileri.html